تاریخچه کاغذ
این مقاله شما را به تاریخچه مختصری از پیدایش کاغذ دعوت می کند.
آنچه در مقاله تاریخچه کاغذ می خوانید:
2- سطوح نگارشی اولیه (نوشتن پیش از ساخت کاغذ)
3- اختراع کاغذسازی و گسترش آن به غرب
زمان مطالعه این مقاله: 12 دقیقه
1- مقدمه
کشف و ساخت کاغذ یکی از تاثیرگذارترین عوامل در پیشرفت بشر و گسترش علم و تمدن به شمار می‌آید، به همین دلیل دانستن تاریخچه کاغذ برای انسان هایی که علاقمند به آگاهی هستند ضروری می باشد.
این محصول (کاغذ) نقش مهمی در جمع آوری و همچنین ذخیره سازی اطلاعات بشر را بر عهده داشته و دارد و از همین رو در تمام ادوار مورد توجه بوده است.
همه ما روزانه با کاغذهای بسیار زیادی و به شکل های گوناگونی سرو کار داریم مثل فیش های بانکی، کتاب و مجلات و دفاتر، مقوا، بروشورهای تبلیغاتی، کارت ویزیت، کاغذ صافی، کاغذ دیواری و … با آنکه دنیای امروز ما مدرنیته و دیجیتال شده است اما کاغذ همچنان جایگاهی خاص در زندگی ما دارد بنابراین بهتر است که یک نگاهی به تاریخچه این صنعت دوست داشتنی بیاندازیم.
2- سطوح نگارشی اولیه (نوشتن پیش از ساخت کاغذ)
بشر قبل از پیدایش زبان، با کندن غارها علاقه خود به نوشتن و تصویر کردن و خلق زبان را نشان داد. بعد از دوره غارنشینى و با به وجود آمدن زبان، قالب هاى خشتى به اصطلاح نخستین کاغذى بودند که بشر اقدام به نوشتن بر روى آنها کرد، به طور مثال فرامین شاهان عهد کهن بر روى قالب هاى خشتى نوشته مى شدند و این از جمله ابتدایی ترین استفاده انسان از کاغذ و در حال حاضر قدیمی ترین دانسته انسان از تاریخچه کاغذ می باشد.
نوشتن پیش از ساخت کاغذ
پیش از ساختن کاغذ، مردمان باستان برای ماندگار کردن نظرهای خود از کنده‌کاری روی سنگ و چوب و لوح‌های گلی بهره می‌گرفتند. سومری‌ها از هزاره‌ی چهارم پیش از میلاد بر روی لوح‌های گلی می‌نوشتند. بابلی‌ها نیز این روش را از سومری‌ها آموخته و کتابخانه‌ی بزرگی از لوح‌های گلی درست کرده بودند. آنها گل را به صورت ورقه‌ای کلفت در می‌آوردند و پیش از آن که خشک شود، دانسته‌های خود را به خط میخی روی آن کنده‌کاری می‌کردند. سپس، آن را در آفتاب خشک می‌کردند یا برای ماندگاری بیشتر و جلوگیری از فرسایش آنها در کوره‌‌های سفال‌پزی، می‌پختند.
جدول زیر برخی از سطوح نگارشی معمول که در طول تاریخ استفاده شده است را فهرست کرده است. کاغذ تأثیر قابل توجهی بر توسعه فرهنگ و تمدن از طریق تأثیر بر روی ارتباطات و مکاتبات داشته است. اولین صفحاتی که مردم جهان بر روی آن با یکدیگر مکاتبه نمودند مانند لوح های سنگی و رُسی، لوح های چوبی، صفحات فلزی، شمش ها، قطعات زه مانند و مواد دیگر، نسبت به کاغذ در طی زمان دارای قابلیت حمل و نقل، کیفیت سطح و کارایی کاملاٌ نامرغوب بوده اند. چیزهایی مانند پوست گوساله، کاغذ پوستی و پاپیروس، شبیه کاغذ بوده اند و مشابه کاغذ عمل می کردند. در تمام این مثال ها به دست آوردن مقادیر زیادی از مواد نامبرده در قیمتی پایین غیر ممکن بود.
جدول- برخی سطوح نوشتاری اولیه متداول
| آجرها | پوست درونی درختان |
| صفحات سربی | پوست گوساله |
| صفحات برنزی | پوست نوشتنی |
| قطعات چوب | لوح های سنگی |
| برگ های بزرگ درخت | پاپیروس |
3- اختراع کاغذسازی و گسترش آن به غرب
قدیمی ترین قطعات باستان شناسی شناخته شده از کاغذ مدرن به قرن دوم قبل از میلاد در چین مربوط می شود. با این حال تاریخ دقیق کاغذ و کاغذسازی شناخته شده نمی باشد به طور معمول، فرآیند کاغذسازی در آسیای شرقی (چین) حداقل در اوایل سال 105 بعد از میلاد، توسط خواجه دربار هان، تس آی لون (یکی از اعضا گارد شاهنشاهی امپراتوری چین) توسعه یافت، با این حال چنین برآورد می شود که چیزهای مشابه کاغذ خیلی سال ها قبل از سال 105 بعد از میلاد پدیدار گشته اند. در نتیجه اغلب گفته می شود تس آی لون اولین کسی بود که فرآیند کاغذسازی را به نام خود ثبت نمود و این فرآیندی است که کاغذسازی مدرن از آن برگرفته شده است.
هنر کاغذ سازی به عنوان یک راز در چین تا سال 807 بعد از میلاد حفظ گردید، گفته می شود که دانش کاغذسازی پس از جنگ تالاس در سال 751 پس از اسارت دو کاغذساز چینی، به جهان اسلام منتقل شد. اگرچه صحت این داستان نامشخص است، اما به زودی کاغذسازی در سمرقند آغاز شد و پس از آن این هنر به ژاپن معرفی گردید.
در قرن سیزدهم، دانش و استفاده از کاغذ از خاورمیانه به اروپای قرون وسطی گسترش یافت، جایی که اولین کارخانه های کاغذسازی با نیروی آب ساخته شدند. از آنجا که کاغذ از طریق شهر بغداد به غرب وارد شد، ابتدا آن را بگداتیکو نامیدند.
در حدود سال 1150 بعد از میلاد کاغذسازی در اسپانیا برای اولین بار تجربه گردید. فن کاغذسازی به طور آشکارا توسط تاجرانی که از شرق می آمدند معرفی می گردید. در طول 500 سال بعد، کاغذسازی در سرتاسر اروپا منتشر گردید و سرانجام در سال 1495 به انگلستان رسید. تقریباً 200 سال بعد در سال 1960، هنگامی که William Rittenhouse اولین کارخانه کاغذسازی را در نزدیکی جرمنتون، فیلادلفیا، پنسیلوانیا تأسیس کرد این صنعت به مستعمرات آمریکایی آورده شد. بنابراین به طور تقریبی 1600 سال بعد از آن که تس آی لون کاغذسازی را در چین اختراع کرد این فرآیند در ایالات متحده تأسیس گردید.
جدول زیر شامل ترتیب زمانی تاریخ کاغذ و گسترش آن به سمت غرب می باشد:
| ردیف | سال(به میلادی) | اختراع و ساخت |
| 1 | 105 | اختراع کاغذسازی توسط تس آی لون در چین |
| 2 | 751 | ساخت کاغذ در سمرقند (اولین مکان در خارج از چین برای ساخت کاغذ) |
| 3 | 807 | ساخت کاغذ در ژاپن |
| 4 | 5900 | ساخت کاغذ در مصر |
| 5 | 71147 | ساخت کاغذ در فرانسه |
| 6 | 1150 | ساخت کاغذ در اسپانیا |
| 7 | 1276 | ساخت کاغذ در ایتالیا |
| 8 | 1420 | ساخت کاغذ در هند |
| 9 | 1495 | ساخت کاغذ در انگلستان |
| 10 | 1576 | ساخت کاغذ در روسیه |
| 11 | 1591 | ساخت کاغذ در اسکاتلند |
| 12 | 1690 | ساخت کاغذ در آمریکا |
4- پاپیروس یا قرطاس:
کلمه کاغذ از نظر ریشه شناسی از پاپیروس لاتین گرفته شده است و امروزه به صورت واژه‌ی Paper در زبان انگلیسی ماندگار شده است.
پاپیروس یا قرطاس که با نام کاغذ حصیری نیز آمده، از نام نی آبیِ بسیار بزرگی با نام نی مردابی یا بوریا (نام علمی: Cyperus papyrus ) گرفته شده که مصریان، از ساقه ی آن کالاهایی تهیه می کردند که بتوان روی آن نوشت و در نتیجه این کالا نیز به نام پاپیروس خوانده شد. در واقع پاپیروس در مصر باستان و سایر فرهنگ های مدیترانه ای قبل از معرفی کاغذ، برای نوشتن استفاده می شد.
پاپیروس یا قرطاس که با نام کاغذ حصیری نیز آمده، از نام نی آبیِ بسیار بزرگی با نام نی مردابی یا بوریا (نام علمی: Cyperus papyrus ) گرفته شده که مصریان، از ساقه ی آن کالاهایی تهیه می کردند که بتوان روی آن نوشت و در نتیجه این کالا نیز به نام پاپیروس خوانده شد. در واقع پاپیروس در مصر باستان و سایر فرهنگ های مدیترانه ای قبل از معرفی کاغذ، برای نوشتن استفاده می شد.
در فرهنگ های مختلف، از این گیاه و محصول فرهنگی آن، با عناوین و نام های مختلفی یاد شده است. نام هایی که مصریان، قبطیان، یونانیان، رومیان، عبریان، اعراب و دیگر ملل جهان باستان بر آن نهاده‌اند؛ از آن جمله است: پاپیروس، بردی، قرطاس، پیزر، لخ، أباء، حفا، تک، جگن، چغ.
پاپیروس که بعد از این و در مقالات بعدی سایت به نام کاغذ نامیده می شود، تا زمان اختراع کاغذ حقیقتاً بهترین سطح نوشتاری به منظور مکاتبه بوده است. اخبار و نشانه هایی از توسعه و تجارت پاپیروس توسط مصریان، دلالت بر این موضوع می کند که پاپیروس برای مدت 5000 سال یا بیشتر مورد استفاده بوده است. با این حال پاپیروس یک کالا و جنس گران قیمت بوده زیرا که مصریان تکنولوژی ساخت پاپیروس را به عنوان یک راز تجارتی در نزد خود نگه داشته و از اشاعه دانش مربوط به ساخت و تولید آن جلوگیری می کردند. در نتیجه هنگامی که فرآیند کاغذسازی ابداع گردید با سرعت نسبتاً بالایی به عنوان یک انتخاب بینابینی به منظور مکاتبه، جایگزین پاپیروس گردید زیرا کاغذ ارزان تر و راحت تر قابل دسترسی بوده است.
5- تاریخچه ساخت کاغذ در ایران
آنچه از مدارک و مستندات تاریخى برمى آید، این است که صنعت کاغذسازى از قرن هفتم هجرى به بعد در ایران وجود داشته و گسترش یافته است. اولین کارخانه ی کاغذسازى قبل از جنگ دوم جهانى تأسیس شد اما موفق نبود. حدود سال 1313 کارخانه ی دست دومى از خارج کشور وارد شد و در کرج نصب گردید، اما تبدیل به مقواسازى شد.
در سال ۱۳۲۶ هجرى شمسى شرکتى با سرمایه گذارى چند تن از جمله «حسن على حکمت»، «دکتر صلح دست» و «ژرژ عیسانیان» تأسیس شد که خوراک آن کاغذهاى باطله ادارات و سازمان ها و منطقه آن ورامین بود، اما بعد از ملى شدن صنعت نفت این تلاش ناموفق ماند. در سال ۱۳۴۴ اولین کارخانه کاغذسازى در هفت تپه خوزستان ایجاد شد و در ۱۳۴۶ شرکت کاغذ پارس تأسیس شد.
6- توسعه تکنولوژی
همان طور که انتظار می رود هر صنعتی که تاریخ آن به بیش از 1800 سال قبل بر می گردد، پیشرفت های تکنولوژیکی عمده ای خواهد داشت که تاریخ آن را متأثر می سازد. این موضوع به طور حتم در مورد صنعت کاغذ نیز صدق می کند . با وجود این بیان تنها تعداد کمی از پیشرفت های برجسته امکان پذیر است . نخستین آنها مشهوداً می بایست اختراع کاغذ سازی به وسیله تس آی لون در سال 105 بعد از میلاد باشد ( که در قسمت اختراع کاغذسازی و گسترش آن به غرب در همین مقاله به آن اشاره شده است).
طی 1700 سال بعد کاغذ در ادامه شیوه های یکسان یا خیلی مشابه با روش های تس آی لون تولید گردید. سپس در طول دوره های زمانی 1798 تا 1809، هر دوی ماشین های کاغذ فوردرینیرو استوانه ای اختراع شدند. گفته شده است که اختراع ماشین کاغذ منحصراً مهم ترین اختراع در تاریخ کاغذسازی می باشد و این اختراع در مجموع تأثیر بسیار زیادی بر پیشرفت تمدن بشری داشته است.
در گذشته مواد اولیه مورد نیاز کاغذ سازی در قالب مواد خام مواد خام فیبری از جمله کتان و سایر مواد مصرفی ناکافی بوده است و این امر به یک دوره تحقیقات جدی و مستمر در ارتبط با استفاده انواع وسیعی از مواد فیبری برای کاغذ سازی منجر گردید. این حرکت منجر به ابداع و اختراع فرآیند خمیرسازی از چوب در طی سال های 1840 تا 1884 گردید.
نخستین بار چوب در فرآیند سنگ آسیاب مورد استفاده قرار گرفت. پانزده سال بعد خمیرسازی شیمیایی با فرآیند سودا اختراع گردید. سی سال بعد فرآیند کرافت اختراع گردید که توسعه معروف ترین انواع فرآیندهای خمیرسازی را که امروزه مورد استفاده می باشد را تکمیل نمود. برای ایالات متحده مهم ترین پیشرفت بعدی احتمالاً ابداع رنگبری دی اکسیدکلر بوده که باب استفاده از جنگل های مناطق جنوبی را برای تولید کاغذها و مقوای با شفافیت بالا گشود. این واقعه در اواسط تا اواخر دهه 1940 حادث گردید.
7- تاریخچه مصارف کاغذ
جدول زیر شامل تاریخچه ای از سیر تکاملی اکثر موارد استفاده مرسوم از کاغذ است:
| ردیف | سال(به میلادی) | تاریخچه |
| 1 | 105 | اختراع فرآیند کاغذسازی توسط تس آی لون (کاغذ با سرعت زیاد جایگزین همه سطوح نگارشی دیگر گردید) |
| 2 | 807 | اولین خبر ارائه شده در مورد استفاده از کاغذ اسکناس (چین) |
| 3 | 875 | مسافرین از استفاده کاغذ بهداشتی توالت در چین خبر دادند |
| 4 | 969 | استفاده از کارت های بازی برای اولین بار (چین) |
| 5 | 1035 | کاغذ به عنوان ابزار بسته بندی در بازارهای کایرو و مصر استفاده گردید |
| 6 | 5-1450 | چاپ کتاب مقدس گوتبرگ (آلمان) |
| 7 | 1465 | اختراع کاغذ خشک کن |
| 8 | 1470 | نخستین پوستر کاغذی چاپ گردید (اروپا) |
| 9 | 1480 | نخستین بخش نامه چاپ شده منتشر گردید (آلمان) |
| 10 | 1497 | کاغذ برای نخستین بار در چاپ کتاب راهنما مورد استفاده قرار گرفت (ایتالیا) |
| 11 | 1545 | نخستین کاتالوگ چاپ گردید (سوئیس) |
| 12 | 1609 | قدیمی ترین کاغذ روزنامه همراه با تاریخ انتشار منظم (آلمان) |
| 13 | 1758 | نخستین مورد چاپ اسکناسه ای بانک انگلیس |
| 14 | 1772 | کاغذ برای ساخت کالسکه ها، پالکی، صندلی ها، کابینت ها، قفسه های کتاب، دیوارهای چوبی و غیره مورد استفاده قرار گرفت (اروپا) |
| 15 | 1829 | استفاده از سفره رومیزی کاغذی و کاغذ دیواری برای اولین بار (فرانسه) |
| 16 | 1840 | استفاده از تمبرهای پستی برای اولین بار (انگلستان) |
| 17 | 1842 | کارت کریسمس متصور گشته و برای نخستین بار این کارت ها تولید گردید(انگلستان) |
سایر مقالات سایت:
ممنونیم که تا انتهای این مقاله با ما همراه بودید و در پایان …
